Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2012

Αρχαία Ελληνικά κοσμολογικά και θρησκευτικά στοιχεία στη Γερμανική Μυθολογία


   
Η θυγατρική σχέση της γερμανικής προς την Ελληνική Μυθολογία και αρχαία θρησκεία είναι προφανής, όχι μόνο από την ομοιότητα ως προς το ύφος, το περιεχόμενο και τους πρωταγωνιστές των ιστορουμένων γεγονότων, αλλά τεκμηριώνεται πρωτίστως και από την ανθρωπογεωγραφική εξέλιξη του ευρωπαϊκού χώρου.
   Πρέπει κατ’ αρχήν να διευκρινισθεί ότι ο λόγος περί γερμανικών λαών δεν αφορά την κρατική υπόσταση του γερμανικού έθνους, το οποίο με την ονομασία αυτή κατοικεί σήμερα στην κεντρική Ευρώπη, αλλά ένα μεγαλύτερο σύνολο λαοτήτων, που κατά τους τελευταίους π. Χ. αιώνες τουλάχιστον, ήταν ανοργάνωτα εγκατεστημένο όχι μόνο στην γερμανική πεδιάδα, αλλά και στις χερσονήσους της Σκανδιναυίας, της Γιουτλάνδης, καθώς και στα Βαλτικά νησιά.   Είναι παραδεκτό ότι οι εθνότητες αυτές, παρά τις κατά καιρούς μεταξύ τους συγκρούσεις και περαιτέρω διαιρέσεις, είχαν κοινή καταγωγή, κοινή γλώσσα με ελάχιστες κατά τόπους παραλλαγές και φυσικά κοινή θρησκεία και παράδοση. Η τελευταία, σε συνδυασμό με τις θρησκευτικές πρακτικές, αποτελεί τη βασική «κλείδα» γιά την αποκωδικοποίηση της μυθολογίας, από την οποία ωστόσο δεν λείπουν σποραδικές πλην σαφείς αναφορές, που μαρτυρούν την προέλευση κάποιων από αυτούς τους λαούς.
    Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται και από την ανθρωπογεωγραφία, αφού κατά την εποχή των παγετώνων στη Β. Ευρώπη, ο ελλαδικός χώρος, το νοτιο-ανατολικό άκρο της ηπείρου, λόγω του ευκράτου κλίματος ήταν ο μόνος που προσφερόταν γιά ισορροπημένη διαβίωση ανθρώπων και πολιτισμική ανάπτυξη των κοινωνιών, όπως ακριβώς και συνέβαινε.
   Προϊόντος του χρόνου, η τήξη των πάγων στο Βορρά κι ο συνακόλουθος κατακλυσμός στο Νότο επέφεραν εύλογες μεταβολές. Η μετανάστευση πληθυσμών από την ελλαδική χερσόνησο προς βορράν, η εγκατάστασή τους στη νέα γη και η βαθμιαία αποκοπή τους από το μητροπολιτικό γίγνεσθαι αποτελούν αναντίρρητη πραγματικότητα. Εντούτοις, παρά τις δικαιολογημένες αλλοιώσεις, ο πυρήνας των πολιτιστικών τους καταβολών παρέμεινε ανέπαφος. Δεν είναι καθόλου τυχαία λ.χ. η αναφορά του Ομήρου σε κυανόφθαλμους και ξανθόμαλλους Δαναούς (πρβλ. «Δανούς»), ούτε ο θρύλος περί των Υπερβορείων και περί της παρ’ αυτοίς λατρείας του Απόλλωνος είναι ανεδαφικός.   Πέρα από τις σοβαρές ενδείξεις, οι βάσεις (και συνάμα πηγές), στις οποίες ερείδεται η γερμανική παράδοση, είναι τα γραπτά μνημεία, τα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και τα έθιμα που επιβιώνουν έως σήμερα. Όσον αφορά τα πρώτα, δύο είναι τα πλέον ενδιαφέροντα έργα, - δεδομένου ότι δεν έχουν σωθεί πολλά, ιδιαίτερα στον ανατολικό γερμανικό χώρο.  Πρόκειται γιά τις συλλογές «Καλεβάλα» και «Εντα». Η πρώτη, σε σχέση ποιοτική με τη δεύτερη, είναι ήσσονος σημασίας, καθώς έχει υποστή διαστρεβλώσεις και αυθαίρετες παρεμβάσεις – ευτυχώς, όχι τόσο στο πρώτο και σημαντικότερο μέρος της, που θυμίζει τόσο την Ορφική, όσο και την Ησιόδειο Κοσμογονία. Σύμφωνα με τη διήγηση, η Λουουνόταρ (Νύχτα) περιφέρεται γιά αιώνες στο αχανές άπειρο. Σε κάποια χρονική στιγμή ο Ούρουκ (Ωκεανός ;) της αποστέλλει τους αετούς του και επτά ωά, από την έκρηξη των οποίων γεννάται ο Κόσμος (πρβλ. το «Κοσμικό Ωόν» των Ορφικών). Στη διήγηση επίσηςαναφέρεται και η καταλυτική παρουσία του Ιλλμαρίνεν, προσώπου με χαρακτηριστικά Ηφαίστου.
    Αυτός είναι ο βασικός πυρήνας διηγήσεως της Καλεβάλα, την οποία οι Φινλανδοί διακρατούν ως εθνικό έπος. Η μεταγενέστερη νόθευσή της βέβαια έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε αξίζει να σημειωθεί, ότι ενώ το 1835, στην πρώτη έκδοσή της από τον Ελίας Λάϊνορντ η συλλογή αριθμούσε 12.000 στίχους, στην επανέκδοσή της το 1849 περιελάμβανε...23.400 στίχους..!
    Περισσότερο αξιοποιήσιμη επιστημονικά είναι η «Έντα» (Edda) η οποία έχει σκανδιναυική προέλευση ως προς τη συγκρότησή της. Είναι προφανές ότι στην περιοχή αυτή η αρχαία γερμανική θρησκεία διατηρήθηκε γιά πολύ περισσότερο καιρό απ’ ότι στο ηπειρωτικό έδαφος. Στο πλείστο μέρος των περιεχομένων της Έντα και ιδιαίτερα στην υποσυλλογή «Βελούσπα», γίνεται λόγοςγιά τις περιπέτειες των «θεών» του γερμανικού έθνους. Εξ ίσου σεβαστές πηγές έρευνας είναι οι «Sagas», δηλ. τα τραγούδια των σκανδιναυών βάρδων, αλλά και το έργο «Germania» που συνέγραψε ο ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος κατά το τέλος του 1ου μ. Χ. αιώνος. Σ’ αυτό παραλληλίζει τους (ελληνικούς) «θεούς» των Ρωμαίων με εκείνους των Γερμανών.


    Επιμένοντας στην «Έντα», διακρίνουμε ομοιότητες όχι μόνο στη σύγκριση των πρωταγωνιστών της με τους Έλληνες «θεούς», αλλά ταύτιση εν πολλοίς με την αντίστοιχη Ελληνική γραμματεία, ως προς το ύφος και το μέτρο της διηγήσεως. Συγκεκριμένα, ξεκινώντας από τα όσα παραδίδονται στο κείμενο γιά τις απαρχές του Κόσμου, διαπιστώνουμε ότι συνάδουν με τις αρχαίες Ελληνικές αντιλήψεις. Αναφέρει η «Θεογονία», που εξέδωσε ο Ησίοδος: «Πρώτα απ’ όλα ήταν το Χάος κι έπειτα η πλατύστηθη Γαία...και ο Έρως, ο αρχαιότερος από τους αθανάτους Θεούς». Λέγει και η «Έντα»: «Δεν υπήρχε στην αρχή ούτε άμμος, ούτε θάλασσα...ούτε γη κάτω, ούτε ουρανός επάνω. Οι σταγόνες του νερού συγκεντρώθηκαν και αποτέλεσαν ένα σώμα: το σώμα του γίγαντα Υμίρ. Από αυτόν γεννήθηκαν οι Γίγαντες, οι άνθρωποι και οι θεοί επίσης». Παρατηρούμε και στις δύο διηγήσεις διατηρείται η προσωποποίηση της θεμελιώδους φυσικής δυνάμεως που συνέχει τα στοιχεία του σύμπαντος και δημιουργεί ζωή. Στη συνέχεια η «Έντα» αναφέρει πως από το σώμα του Υμίρ προήλθε η φύση ολόκληρη. Και σε αυτή τη διήγηση το αρχαιοελληνικό κοσμοείδωλο ακολουθείται πιστά. Ο «τριμερής» Κόσμος των Ελλήνων (Ουρανός – Γη - Τάρταρος), παρουσιάζεται εδώ ως «Muspelsheim» (= Ουρανός, πηγή θερμότητος), «Midgard» (= κατοικία του κέντρου, όπου ζούσαν οι «θεοί») και «Niflheim» (= χώρα της καταχνιάς και του σκότους).
    Θεμελιώδες επίσης κοινό γνώρισμα των δύο μυθολογιών έιναι η έμφαση στο ηρωικό στοιχείο. Όπως τα Ομηρικά Έπη, έτσι και η «Έντα» διαποτίζεται από την αγωνιστική αντίληψη περί ζωής και τα αποτελέσματά της. Ακραία μορφή αγώνος είναι ο πόλεμος, όχι μόνο μεταξύ «θεών», ή μεταξύ ανθρώπων, αλλά και εναντίον των αντιξοοτήτων που σημαδεύουν το βίο. Όπως και στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο ο ήρωας, θνήσκων ή μη, με τά τον αγώνα του αποκτά λαμπρή υστεροφημία και αποκαθίσταται ένώπιον «θεών» και ανθρώπων. Έτσι και κατά τη γερμανική αντίληψη, ο αγωνιστής γίνεται κοινωνός της της «θεϊκής» δόξας με την «ανάληψή» του στη Βαλχάλλα δίπλα στον Οντίν, ως ημίθεος Ηρακλής δίπλα στον Δία. Τη διαιώνιση και κατάδειξη με πομπώδη τρόπο αυτής της λαμπρότητος επιδιώκουν οι τεύτονες ραψωδοί με τον έμμετρο ποιητικό λόγο, όπως φυσικά και οι αρχαίοι Έλληνες ομότεχνοί τους.
    Ακόμη ένα στοιχείο της ιδεολογικής δομής της «Έντα» είναι η υιοθέτηση της Ελληνικής αντιλήψεως σχετικά με την κίνηση του χρόνου. Η προαιώνια περί κυκλικής φοράς του χρόνου παραδοχή των προγόνων μας, σφραγίζει και την «Έντα», παρά την κατ’ επίφαση εντύπωση αρχής και τέλους του Κόσμου και της ιστορίας του. Το προβαλλόμενο ως «Λυκόφως των Θεών» στο τέλος της αφηγήσεως, δεν είναι παρά το πέρασμα σε μιά άλλη εποχή, η ανάκαμψη που νομοτελειακά διαδέχεται την κρίση. Ένας παραλληλισμός του «Λυκόφωτος των Θεών»  με ιδίας βαρύτητος γεγονότα του απωτάτου Ελληνικού παρελθόντος μας οδηγεί στη σκέψη πως το γερμανικό έπος αναφέρεται ή στη μετάβαση από το «Αργυρούν» στο «Χαλκούν» Γένος – που κατά τους Έλληνες σήμαινε το πέρας της «Εποχής των Θεών» ή στη μετάβαση από το «Χαλκούν» στο «Σιδηρούν Γένος» των ανθρώπων, που δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά την διά κατακλυσμού καταστροφή του προηγουμένου πολιτισμού των προγόνων μας και την εκ νέου εκκίνηση της πολιτισμικής διεργασίας. Στην «Έντα» παρατηρείται αφ΄ενός μεν ή σύμπτυξη των δύο αυτών φάσεων σε ένα γεγονός, αφ’ ετέρου δε, δεν απουσιάζουν από τους στίχους της ούτε οι φυσικές καταστροφές ούτε οι μάχες μεταξύ υπερ-όντων.
   Σε όλα αυτά τα δρώμενα πρωταγωνιστούν πρόσωπα και πλάσματα. Σε μιά σύντομη θεώρηση ας εξετάσουμε τα σημαντικότερα από αυτά:
-         Βαλχάλλα: Πρόκειται γιά το μέγιστο «ολύμπιο δώμα» της γερμανικής μυθολογίας, μιά λαμπρή ανακτορική κατασκευή όπου κατοικεί ο Οντίν.
-         Οντίν:  Άρχων και πατέρας των «θεών». Είναι ο γερμανικός «Ζεύς». Στην ηπειρωτική γη ονμάζεται «Βοτάν». Τον διακρίνει μιά ποικιλία ιδιοτήτων και παραδόσεων. Σύζυγός του είναι η Φρίγκ (...Ήρα), που χαρακτηρίζεται ως πάνσοφη, διορατική και πονηρή.
-         Θωρ Ντόναρ): Είναι ο «θεός» του Πολέμου με ιδιοσυγκρασία σκληρή και ορμητική. Φέρεται επίσης ως καθοδηγητής των στρατιωτικών. Ουδεμία διαφορά από τον Άρη...(σε κάποιες περιοχές του τευτονικού χώρου αναφέρεται στις παραδόσεις και ως Τιούζ).
-         Χόγκνι Ρέγκιν): Είναι ο «Θεός» της χειρωνακτικής τέχνης και τεχνογνωσίας (...Ήφαιστος).
-         Μπάλντερ: Είναι ο «θεός» της ομορφιάς, της πραότητος, του φωτός και της αρμονίας και γυιός του Οντίν. Πρόκειται φυσικά γιά τον Απόλλωνα, καθώς σύμφωνα με το τραγούδι του Γκριμμίρ: Ο Μπάλντερ έχει ωραία εμφάνιση / είναι τόσο λαμπρός / που από πάνω του βγαίνει φως / είναι ο καλύτερος και όλοι τον δοξάζουν.
-         Φρέγια: Ο Τάκιτος την ταυτίζει με την Αφροδίτη.
-         Νέρνους: «Θεά» της γονιμότητος και των αγρών (...Δήμητρα).
-         Χελ: Βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, όπως η Περσεφόνη.
-         Λόκι: Το πρόσωπο αυτό αποτελεί αινιγματική φυσιογνωμία, αφού η παράδοση δεν διασαφηνίζει εάν πρόκειται περί «θεού» ή θνητού. (Δεχόμενος τη δεύτερη εκδοχή, ο αειμν. ιστορικός συγγραφέας Παντελής Ιωαννίδης, στο έργο του «Η άγνωστη προϊστορία των Ελλήνων», τον ταυτίζει με τον ασεβή Έλληνα βασιλέα Λυκάωνα, εξ αιτίας του οποίου συνέβη ο Κατακλυσμός, όπως ακριβώς και με τον Λόκι στη βορειοευρωπαϊκή μυθολογία).
-         Σκούλντ, Βέρνταντ και Ούρντ: Πρόκειται γιά τις τρείς Νόρνες (= Μοίρες) του γερμανικού πανθέου, που αντιστοιχούν στην Κλωθώ, την Άτροπο και τη Λάχεση του Ελληνικού.
   Όλα τα παραπάνω πρόσωπα ανήκουν στη οικογένεια των Αϊζίρ (= Θεών). Υπάρχει όμως και η αντίζηλος ομάδα των Βανίρ (= Τιτάνων), με τους οποίους οι πρώτοι βρίσκονται σε αντιμαχία, που οδηγεί σε σκληρή σύγκρουση, καταστροφή του Κόσμου και ακολούθως αναγέννησή του. Σκηνές γεμάτες ένταση περιγράφονται στην «Έντα»: «...οι άνδρες πέφτουν...το ανάκτορο των Θεών ρυπαίνεται από το αίμα...άγρια ουρλιάζει ο σκύλος Γκάρμ (= Κέρβερος) από την Πύλη του Κάτω Κόσμου...». Κατόπιν όμως: «...η Γη πρασινίζει και πάλι...ο αετός πετά ξανά πάνω από τα νερά...οι Θεοί επανήλθαν στους τόπους του Ίντα (= Ίδη;)».
-         Βαλκυρίες (Walkuren): Κάποιοι τις ταυτίζουν με τις «Βακχίδες», καθώς τα γυναικεία αυτά πρόσωπα έχουν βασικό καθήκον, πέρα από τη μεταφορά των νεκρών πολεμιστών στη Βαλχάλλα, να προσφέρουν υδρομέλι και ζύθο στο τραπέζι του Οντίν. Άλλοι θεωρούν ότι είναι οι «Κήρες», πτερωτά πνεύματα του θανάτου στην Ελληνική Μυθολογία. Κατά την περιγραφή του Ησιόδου, οι μαύρες Κήρες, τρίζοντας τα άσπρα δόντια τους, με μάτια τρομερά, ματωμένες, αχόρταγες, μάλωναν ποια θα πάρει αυτούς που έπεφταν στις μάχες και στις ένοπλες συμπλοκές.


-         Ύγντραζιλ: Το δέντρο αυτό αποτελεί κεφαλαιώδες στοιχείο της γερμανικής και σκανδιναυικής μυθολογίας, καθώς είναι το αγαπημένο δέντρο του Οντίν, από το οποίο έλαβε τη γνώση, όπως ακριβώς από την ιερά δρύν της Δωδώνης έδινε χρησμούς ο Δωδωναίος Ζευς.  Ο εξέχων ρόλος της Ύγκντραζιλ στην παράδοση έγκειται στο γεγονός ότι οι ρίζες της ξεκινούν από τα Τάρταρα και ο κορμός της εκτείνεται έως τον Ουρανό. Αυτό θυμίζει την πανάρχαια Ελληνική δοξασία περί του δένδρου, το οποίο στήριζει τη Γη. Ας μη λησμονούμε δε, ότι και κατά το απώτατο παρελθόν μας τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα (Θεσσαλία), όσο και στην Κρήτη αποδιδόταν ιδιαίτερη τιμή στα δέντρα, τα οποία στόλιζαν οι πρόγονοί μας κατά τη διάρκεια ορισμένων εορτών. Παραπλήσια και οι αρχαίοι βορειοευρωπαίοι δεν έκτιζαν ναούς, αλλά τελούσαν τη θρησκευτική τους λατρεία με επίκεντρο τα δέντρα. Στις εορτές τους μετέφεραν σ’ αυτά τα «άρματα των θεών», όπως ακριβώς και οι Αθηναίοι «διφροφόροι» στην πομπή των Παναθηναίων. Ακόμη και σήμερα στον Μέλανα Δρυμό οι νεαροί γερμανοί με την είσοδο της άνοιξης, στολίζουν τα «Ίρμανσουλ» («Ερμαϊκές Στήλες»!) σε ανάμνηση των προγονικών τους τελετών...
   Είναι αρίδηλο λοιπόν ότι ορισμένα κομμάτια από τον «σπασμένο καθρέπτη» του μακρυνού χθες δένουν αρμονικά μεταξύ τους και δίνουν μιά πρώτη εικόνα του παρελθόντος, που αν και ατελής, δείχνει, το λιγότερο, μιά αδρή σκιά Ελληνικής πολιτισμικής επίδρασης πάνω από την ευρωπαϊκή προϊστορία.

Μάριος Κ. Μαμανέας



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου